“Çöplüğü temizleyelim” dediler, altından Saray çıktı

Ancak Türkiye’de yaşanabilecek garipliklere her geçen gün yenileri ekleniyor.

Türkiye’nin en çok ziyaret edilen müzesi olan Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda yer alan gecekonduların atıklarıyla “çöplük” haline gelen mekanın, ilk yapımı 4. yüzyıla dayanan ve Aya İrini Kilisesi’yle organik bağı bulunan “Piskoposluk Sarayı” olduğu ortaya çıktı.

Bu sarayın altında da Pagan dönemine ait Artemis Tapınağı’nın olabileceği tahmin ediliyor.

Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın talimatıyla temizlenmeye başlayan alanda görev yapan İstanbul Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Ferudun Özgümüş ve ekibinin çalışmaları sonrasında tarihi yapı gün yüzüne çıktı.

Kazı Başkanı Özgümüş, alanın kesinlikle bir “Piskoposluk Sarayı” olduğunu söyledi.

HOT AFFILIATES

Yapının 4. yüzyılda inşa edildiğini tahmit ettiklerini ifade eden Özgümüş, uu tarihi yapıda ilk olarak 1940’lı yıllarda, “çok bilimsel olmayan yöntemlerle” o dönemki Ayasofya Müze Müdürü Muzaffer Ramazanoğlu’nun kazı yaptığını ve burayı Sampson Hastanesi olarak düşündüğünü, ancak çalışmalarını yayımlamadığını  belirtti.

Dr. Özgümüş, “Ondan sonra da kimse buraya dokunmamış. Ramazanoğlu’nun kazı alanında açtığı çukur da yıllar içinde lağım ve çöple dolmuş, etrafına gecekondular yapılmış. Bunlar bütün pisliklerini oraya akıtmışlar ve orada zaman içinde bir orman oluşmuş, kalıntıların üzeri dolmuştu” dedi.

Özgümüş şunları söyledi:

“Burası Sampson Hastanesi olarak biliniyordu ama öyle bir şey değil. Burası kesinlikle bir Piskoposluk Sarayı. Çünkü, yanındaki Aya İrini Kilisesi de bir piskoposluk kilisesidir ve Ayasofya ile birlikte bir bütün olarak düşünülmüştür. Bizim kalıntılarımızın da Aya İrini ile organik bağı gözüküyor, ortaya çıkıyor. Buranın Piskoposluk Sarayı olduğu çok belli. Çok eski bir kalıntı. Turing Misafirevi denilen bir otelin altında bir takım kalıntılar var. Soğukçeşme sokakta bir sarnıç var. Herhalde bunlardan biri hastane binası. Bu yapının Topkapı Sarayı ile bir bağlantısı yok. Hatta sarayın etrafını çeviren Sur-u Sultani’nin duvarları Piskoposluk Sarayı’nın tam ortasından geçiyor. Sarayın birinci avlusunda kalan bu kısım (benim tahminlerime göre) saray binaları, darphane ve sur yapılırken doldurulmuş. Çünkü elimizdeki eski gravürlerde, şu an kazı yaptığımız alan dümdüz görünüyor, kalıntı yok. Osmanlılar zamanında bir dönem odun ambarı, bir dönem arslan hane olarak kullanılmış. Hatta, odun tartılan dev kantarları bulduk. Bu tapınağa aittir demiyorum ama eski Yunan dönemine ait sütun gövdesi ile Tunç çağına ait malzemeler de elimize geçti. Enteresan bir yer. Tam Akrapolis’in tepesi. Byzantion iken İstanbul’un Akropolis’iydi burası. Topkapı Sarayı, zaten bu Akropolis’in üzerine yapılmıştır. Birçok tapınak vardı burada. Belki de bizim kazdığımız saray ile Aya İrini bir tapınak üzerine yapılmış olabilir, Artemis Lisizonos (Kemer Gevşeten) tapınağı üzerine yapılmıştı. Çünkü Artemis burası başkent olmadan önce şehrin koruyucu tanrıcası idi. Hristiyanlık öncesi Pagan döneminde, nişanlanan genç kızlar, bellerine kırmızı şerit takıp, bu tapınağa geliyorlardı. Bu şeridi burada gevşetiyorlardı. Böylece evlendiklerinde ağrısız doğum yapacaklarına inanıyorlardı. İnşallah bu yapıların altında bu tapınağı da bulacağız.

Ayrıca, Byzantion sikkelerinde ay-yıldızdaki gibi hilal var. Artemis’ten önce de burada Thrako Frig kavimlerinin geldiğini bazı kaynaklardan biliyoruz. Bu yüzden buraya bu gelen kavimlerle birlikte ‘Kibele kültü’ de gelmiş olabilir. Özellikle Artemis tapınağının burada, yani Aya İrini Kilisesinin altında olması, buranın aynı zamanda Artemis’in öncülü olan ‘mater kibele (Frigler’de dağın annesi anlamında)’ ile alakalı bir yer olduğunu düşündürüyor. Zaten yeni kapı kazılarında ele geçen bazı buluntularda bu kavimlerin bu şehir Byzantion olmadan çok önceleri bile burada bulunduklarını göstermektedir. Biz burada onlara dair kalıntılara da ulaşılabiliriz.”